Vivès, supr'à l'Aducazioni

Juan Luis Vivès ( 1492 - 1540 ), umanistu natu in Valenza, liatu à Teramu di Rotterdam. Si sprimi in lingua latina. Avvinsi l'auropa è cunsacrà parichji opari di soiu à a quistioni di l'Aducazioni.

Ciò ch'ùn ci voli à fà

" Cù un amicu di soiu, Vivès hè prisenti à un cursu di u culleghju Santa Barbara. U prufissori quistiunighja u so elevu u più bonu.

" Di mi, o ziteddu, di chì mesi morsi Virgiliu ? - Di Sittembri, o maè. - Induva ? - In Brindisi. - Chì ghjornu di Sittembri ? - U 9 di i Calendi (u 23 ). - O scimò ! Mi voli metta à a risa davanti à issa ghjenti ? Dà mi quì a ferula è porghji mi a mani par avè dittu u 9, inveci di u 10. Fà casu à risponda meddu. Eti po' da veda, o ghjenti, ciò ch'iddu hè un ziteddu chì sà u so fattu. Comu si chjamaia u frateddu di Remu è comu l'avia, a barba ? - Certi, o maè, dicini ch' iddu si chjamaia Romulu, d' altri Romu, da induva veni u nomu Roma, è cugnumatu Romulu di manera affittuosa. Andendu à a guerra, barba ùn n'avia ; ma l'avia longa in tempi di paci. Hè musciatu cussì è in culori in u Tittu-Liviu stampatu in Venezia. - Comu si ridrizzò Lisandru quand'iddu cascò in tarra a prima volta ch'iddu missi u pedi in Asia ? - Arrimbendu si à i so mani è pisendu u capu. "

(sicondu à Quicherat, " Histoire de sainte Barbe " .)

Comu scedda a piazza d'una scola ?

" Ci voli chì issa piazza sighi à u scartu di a ghjenti, è in particulari di l'artisgiani chì facini trostu è gran'rimori à u travaddu, com'è, par un dettu, i stazzunaghji, i scarpiddini è tutti quiddi chì si ghjovani di martedda o roti, di torni o pettini à tissà. Ma ùn devi po' né mancu essa à veru diserta, di paura ch'idd'ùn ci sighi tistimonii è, par di la cussì, spittatori, dilitti, sè unipochi di studianti si ni facini culpevuli, eccu parchì vurria chì l'abitanti sighini serii è dritti, da chì i studianti i rispettini : ch'idd'ùn sighini ustariaghji (albirghisti ), gattiva ghjenti, chì avviani i studianti à passatempi pocu unesti [...]. Ci voli dinò chì issu locu sighi luntanu da a corti riali di a vicinanza lli femini : i curtighjani avviani i più niscentri à l'oziu è à a gattiva cundotta è si portani facilmenti l'animi debbuli o losci, chì i femini cù a so billezza allicculighjani à quiddi di iss'età, sposti è bè à issu dulci mali. Ch'idda sighi stabilita in ugni pruvincia un'accademia, da ghjuvà à tutta issa pruvincia. Ùn pensu à a pruvincia di i cunfini naturali, muntagni, fiumi o mari, ma à quidda di a ghuridizzioni o u principali : di paura chì i ghjovani, i fruntieri issendu chjusi par via d'una guerra missa in baddu à cantu, purtendu piricula par iddi o pinsera è angosci par quiddi chì li sò cari,ùn voghini à studià in un Regnu vicinu o sighini custretti à lascià corra, à gran'costi, issi studii principiati è bè... Chì nimu ùn si stonghi di issa tanta siccura à circà un locu par fà nascia è crescia a saviezza ( u ghjudiziu ), postu chì no' ricirchemu cù tanta angoscia un locu par l'api chì ci facini u meli, u meli issendu po' à bon'pattu è bè, più chè a saviezza ( u ghjudiziu) !

...è i prufissori

" Ch'iddu sighi bonu u maestru, è innamuratu di i Lettari ! Chì di fatti, studiosu, insignarà cù piaceri, vulendu si middurà, è, asattu, insignarà cù piaceri dinò, vulendu ghjuvà à l'altri. Sarà purtatu da un'affizzioni paterna pà i so discipula, à un puntu tali chì li sarani quant'è i so fiddoli, è ùn farà casu à ciò chì li veni, parlendu si di solda, da iddi o da a so prufissioni. Ùn hè mai trasmissa bè a disciplina vinduta ( dui vizia devini essa scacciati luntanu da l'erudizioni a pigrizia è a circa di l'onori (a vana gloria), chì à tempu mandani l'arti à mali è portani lettari è litarati à u disprezzu, chì portani l’omi sapienti à cundotti indegni, vali à dì à sparta u pinsà di quiddu chì pensa senza ghjudiziu né sapè. Ch'ugni uccasioni di mal'guadagnu sighi dunqua à u scartu lli scoli ! Ch'idd'aghini i duttora una misata da u tisoru Publicu, paru à ciò ch'iddu brama l'omu bravu o disprezza l'omu malu, cù u pinseri chì, cù una misata troppu alta, i zotichi o i gattivi sughjetti ùn si ficchini in issa prufissioni par vodda di mal'guadagnu, inveci chì l'omini onesti è sapienti chì ùn sani o ùn volini avè alti pratesi ni sariani sclusi ! Ch'idd'ùn ricevini nienti da l'elevi i maestri, cù u pinseri ch'idd'ùn voghini à tenali è trattali di manera più dulci o cumpata, par via di a spiranza suldarina !

Scrittu : Piccu di a Mirandula A visioni umanista : l'omu à u centru llu mondu

" U Supranu Architettu hà sceltu l'omu, criazioni impricisa di natura, è, mittindu lu à u centru llu mondu, cusì li parlò :

" Ùn t'emu datu né piazza pricisa, né forma propriu toia, né funzioni particulari, Adamu, da chi tù, sicondu i to voddi è u to ghjudiziu, posca piddà a piazza, a forma è i funzioni vulsuti da tè. A natura di tutti l'altri cosi hè cunfinata è tinuta in drintu à i leghji chì no' l'avemu impostu. Tù, chì nisciun'limita ùn ti teni, par via d'issa vuluntà libara missa in li to mani, sciddarè da par tè i proprii limiti di a to natura. T'avemu postu à u centru llu mondu da chì, da quì, tù posca facilmenti fighjulà ni ugni cosa. Ùn ti n'emu fattu né celi, né tarra ; né immurtali, né murtali, da chì, cù a to libara scelta, com'è sè tù fussi criatori lia to propria forma, tù pudissi scedda di dà ti forma in a forma scelta da tè. Cù a to putenza, ti pudarè dirazzà, piddà i formi i più bassi lia vita, chì sò animali. Cù a to putenza pudarè, par via llu ghjudiziu lla to anima, rinascia in li formi i più alti, chi sò divini. "

Piccu di a Mirandula, sicondu à Les Mémoires de l’Europe, Paris, Laffont, 1971

Giovanni Picco della Mirandola, dittu in francesu Pic de la Mirandole (1463 - 1494), hè prumaticciu è d'intiligenza trimenda. In 1484, si stalla in Fiurenza vicinu à Larenzu di Medici è fraquenta l'Accademia Platuniziana creata da Marsiliu Ficin. Acquista un'immensa cultura è impara latinu, grecu, ma dinò abreu è arabu. Finisci in 1489 a so opara maestra, Iheptaplus, (" Libru in setti, spostu di i setti andaturi lia criazioni "), da induva hè ricacciata issa pagina intusiastica à nantu à a dignità di l'omu, vera predica umanista in favori di a libara scelta data à l'omu da Diu. Piccu di a Mirandula mori à trent'un'annu, avvilanatu pò dà si da u so sicritariu.

 

 


Dernière mise à jour le 10/03/2004                              Retour page d'accueil
Par Petru D'ORAZIO et Sergiu ETIENNE
Email: serge-etienne@orange.fr